Sözcükte anlam konu anlatımı 7.sınıf konu başlıkları arasında yer almakla beraber, sözcükte anlam konusunu işleyip bir çok sözcükte anlam örneğiyle konumuzu pekiştireceğiz.
1. GERÇEK ANLAM
Bir sözcük söylendiğinde akla gelen ilk anlamına gerçek anlam denir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamlarıdır. Bu yüzden sözlük anlamı da denir.
Örnekler:
| Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı | Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu |
| Kör adama kimse yardım etmedi | Görme engelli |
| Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi | İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan |
2. MECAZ ANLAM
Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir. Mecaz anlamlı sözcükler genelde soyut anlam kazanır.
Örnekler:
| Ortalıkta savaş kokusu vardı | Belirti, işaret |
| Olaylara karşı kör ve sağırdır | Duyarlılığını yitirmiş |
| Boş sözlerle beni oyalamayın | Bir işe yaramayan |
Örnekler:
| Yazınız silik olduğu için okunmuyor | Gerçek |
| Okuduğum romanın en silik karakteri Ersin’di | Mecaz |
| Metindeki mecaz anlamlı kelimelerin altını çizdi | Gerçek |
| Maçta hata yapınca teknik direktör genç oyuncuyu çizdi | Mecaz |
| Dar elbiselerimi artık giyemiyorum | Gerçek |
| Devlet dar gelirli ailelere yardım elini uzatmalı | Mecaz |
| Bu çantalar çok ağır | Gerçek |
| Sözlerim ona çok ağır gelmiş | Mecaz |
| Evin önündeki duvar yıkıldı | Gerçek |
| Haber duyunca adam adeta yıkıldı | Mecaz |
| Ormanlarımız bir bir yanıyor | Gerçek |
| Bu işi bitiremezsek yandık | Mecaz |
| Yürümekten ayaklarım şişti | Gerçek |
| Köprünün ayağına bomba koymuşlar | Yan |
| Kuşların kanatları çok güzel tasarlanmıştır | Gerçek |
| Uçağın kanadı hasar görmüş | Yan |
3. TERİM ANLAM
Bir bilim, sanat, spor veya meslek dalıyla ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklere terim anlamlı sözcük denir.
Örnekler:
| Tiyatro | Sahne, dekor, suflör, perde, oyun… |
| Edebiyat | Kinaye, dörtlük, kompozisyon, münazara… |
| Gök Bilimi | Samanyolu, Güneş, Ay, yıldız… |
| Matematik | Karekök, küme, daire, basamak… |
| Müzik | Nakarat, nota, sol anahtarı, metronom… |
| Spor | Smaç, blok, penaltı, köşe vuruşu… |
| Tıp | Anestezi, serum, bakteri, narkoz… |
| Hukuk | Beraat, feragat, tahliye, şerh… |
Not: Bir sözcüğün terim anlamlı olup olmadığı kullanıldığı cümleye göre değişebilir.
Örnekler:
| Doğru haber veren gazeteler de var | Gerçek anlam |
| İki noktadan tek bir doğru geçer | Terim anlam |
| Olaya bir de şu açıdan bakalım | Mecaz anlam |
| İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir | Terim anlam |
4. SOMUT ANLAM
Beş duyumuz olan görme, dokunma, tatma, koklama ve duymadan herhangi biri ile algılayabildiğimiz sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir.
Örnekler:
| Görme | Mavi, uzun, deniz, çiçek… |
| Dokunma | Sıcak, soğuk, rüzgâr, yumuşak… |
| Tatma | Acı, tatlı, ekşi… |
| Koklama | Koku, parfüm, esans… |
| Duyma | Ses, gürültü, müzik… |
5. SOYUT ANLAM
Beş duyumuzdan hiçbiriyle algılayamadığımız sözcüklere soyut anlamlı sözcükler denir.
Örnekler:
İyilik, kötülük, kin, sevinç, öfke, umut, keder, özlem, bilgi, saygı, cesaret…
6. GENEL – ÖZEL ANLAM
Anlamca daha geniş kapsamlı olan sözcüklere genel anlamlı, anlamca daha dar kapsamlı olan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir.
Genelden özele doğru bir sıralama yaparsak kapsam daralır:
• Gezegen – Kıta – Ülke – Bölge – İl – İlçe – Mahalle – Sokak
Özelden genele doğru bir sıralama yaparsak kapsam genişler:
• Papatya – Çiçek – Bitki – Canlı – Varlık