Sistemlerin Sağlığı Konu Anlatımı 6.Sınıf, her sene karşımıza çıkabilecek bir konu olduğundan bu konu anlatımını çok iyi bilmemiz gerekmektedir. Sistemlerin Sağlığı Konu Anlatımı soruları daha kolay bir şekilde çözebilmeniz için size yardımcı olacak Sistemlerin Sağlığı Konu Anlatımını bu yazımızda anlatıyoruz. Sistemlerin Sağlığı ile ilgili bilmemiz gereken konu içeriğini şu şekilde sıralayabiliriz:
Vücudumuzdaki Sistemlerin Uyumu ve Sağlığı
Vücudumuzda gerçekleşen her olay ve yaptığımız her iş, vücudumuzdaki sistemlerin birlikte ve uyumlu bir şekilde çalışması ile gerçekleşmektedir. Bir başka deyişle vücudumuzda bir iş bölümü vardır.
Örnek: Yemek yerken sindirim sistemimiz, yediğimiz yiyeceklerin sindirimine başlar. İç salgı bezleri sayesinde sindirime yardımcı hormonlar salgılanır. Sindirilen besinler dolaşım sistemiyle tüm vücuda yayılır. Solunum sistemi ile aldığımız oksijen, dolaşım sistemiyle hücrelere ulaşarak besin maddelerinin hücrelerde enerjiye dönüşmesi sağlar. Vücudumuzdaki faaliyetler sonucunda oluşan atıklar, boşaltım sisteminin yardımıyla vücudumuzdan uzaklaştırılır.
Bağımlılık Yapan Maddeler ve Vücudumuza Etkileri
Sigara, alkol ve uyuşturucu ilaçlar gibi bağımlılık yapan maddelerin vücudumuzdaki sistemler üzerinde birçok olumsuz etkisi vardır. Bağımlılık yapan maddelerin kullanılması, vücudumuzda birçok hastalığa sebep olmaktadır.
Sigara
Sigarada 4000 civarında zararlı madde bulunur. Bu maddelerden nikotin, bağımlılığa; egzoz gazı, katran ve tiner gibi diğer maddeler ise vücudumuzda pek çok hastalığa neden olur. Sigara kullanımı en çok akciğerleri etkiler. Sigara kullanımı;
» akciğer ve gırtlak kanseri,
» bronşit ve astım,
» kalp ve damar hastalıkları,
» sindirim bozukluklarına yol açar.
Alkol
Alkol de sigara gibi hem kullanan kişiye hem de çevresindekilere zarar veren bir alışkanlıktır. Sürekli alkol kullanan kişiler; konuşma, yürüme ve denge sorunları yaşarlar. Alkollü araç kullanan kişiler; trafik kazalarına neden olur, kendilerine ve çevrelerine zarar verirler.
» Alkol kullanımından en çok etkilenen organ karaciğerdir. Karaciğer, alkolün olumsuz etkilerini azaltmak için çalışırken zarar görür. Karaciğeri zarar gören kişilerde karaciğer kanseri ve siroz gibi hastalıklar oluşabilir. Ayrıca alkol kullanımı, mide ve bağırsak gibi birçok organa da zarar verir.
Uyuşturucu Maddeler
Günümüz gençliğini tehdit eden zararlı maddelerin başında uyuşturucular gelir. Vücut uyuşturucuya çok kısa bir sürede alışarak bağımlısı olabilir. Bağımlılık yaptığı için başta sinir sistemi olmak üzere birçok sistemi olumsuz olarak etkiler. Uyuşturucu bağımlılarının vücut sistemleri fiziksel olarak iflas eder. Bu insanlar, çevreleriyle sürekli sorun yaşarlar ve birçok psikolojik sorunları vardır.
Sağlıklı Yaşam
Günlük hayatta bağımlılık yapabilen maddelerin zararlarından korunmak ve sağlıklı bir vücuda sahip olmak için;
» sigara, alkol ve uyuşturucu ilaçlar gibi maddeler kullanmamalı,
» sigara ve alkol kullanılan ortamlarda bulunmamaya özen göstermeli,
» özellikle uyuşturucu gibi maddelerin kullanıldığı ortamlardan uzak durmalı,
» spor ve sanat etkinliklerinde bulunmalıyız.
Destek ve Hareket Sisteminin Sağlığı
Destek ve hareket sistemimiz vücudumuza şekil veren ve hareket etmemizi sağlayan yapılardan oluşur.
Destek ve hareket sisteminin sağlığı için günlük yaşamda dikkat etmemiz gereken bazı davranışları şöyle listeleyebiliriz:
» Öncelikle sağlam kemiklere ve kaslara sahip olabilmek için yeterli ve dengeli beslenmeliyiz. Özellikle kemiklerin sağlıklı gelişimi için protein, kalsiyum, fosfor ve magnezyum bakımından zengin ürünleri bol miktarda tüketmeliyiz.
» D vitamini kemiklerde kalsiyum ve fosfor birikmesini sağlar ve bu sayede kemikler sertleşir. Özellikle büyüme çağında kemik gelişimi için derimizde D vitamini üretilmesini sağlayan güneş ışığından bolca yararlanmalıyız.
» İskelet yapımızın bozulmaması için duruş, oturuş ve hareketlerimize dikkat etmeliyiz. Örneğin çalışırken dik durmalı, eğilerek çalışmamalı, ısınmadan spor yapmamalıyız.
» Yerden yük kaldırırken dizlerimizi bükerek eğilmeliyiz, böylece belimize daha az yük binmiş olur. Aksi durumlarda belimize kalıcı hasarlar verebiliriz.
» Düzenli spor ve egzersiz yaparak eklemlerimizin esnekliğini koruyabilir, kaslarımızı kuvvetlendirebiliriz.
Eğer bunlara dikkat etmezsek çeşitli destek ve hareket sistemi hastalıklarına sahip olabiliriz. Bunlardan biri bazı minerallerin eksikliği nedeniyle kemiklerin yapısındaki boşlukların Artmasıyla ortaya çıkan, kemik erimesi (osteoporoz) adındaki hastalıktır.
Kemik erimesine ya da darbe ve ezilmelere bağlı olarak vücudumuzda kemik kırılmaları da görülebilir. Kemik veya kıkırdak yapısındaki bozulmalar nedeniyle ortaya çıkan bir diğer hastalık grubu da romatizmal hastalıklardır. Bu hastalıklar, genel anlamda kemik ve eklemler çevresinde ağrı ve acıya sebep olur.
Teşhis ve Tedavi Yöntemleri
Günlük hayatımızda yaşayabileceğimiz ani darbeler ya da zorlamalar destek ve hareket sistemimize zarar verebilir. Eğer destek ve hareket sistemimiz zarar görürse, teşhis için röntgen filmleri kullanılır. Diğer yandan kırılan kemikler de genellikle alçıya alınarak tedavi edilir. Bunun dışında platin çubuklarla kemiklerin kaynaştırılması, doku mühendisliği uygulamaları ile kırık bölgelerin kemik yamalarla onarımı ve omurlar arasından çıkartılmak zorunda kalan eklemlerin yerine yapılan yapay eklemler de teknolojiye bağlı olarak geliştirilen tedavi yöntemleridir. İşlevini görmeyen kol ve bacak gibi organların yerini alan protezler de destek ve hareket sistemlerinin fonksiyonlarını yerine getirmesini sağlamaktadır.
Sindirim Sisteminin Sağlığı
Sindirim sisteminin sağlığı için yapılması gerekenler aşağıda sıralanmıştır.
» Ağız ve diş sağlığına özen gösterilmeli, dişler düzenli olarak günde en az 2 defa fırçalanmalı ve 6 ayda bir kontrol ettirilmelidir.
» Besinleri aşırı sıcak veya soğuk, aşırı tuzlu veya baharatlı olarak tüketmekten kaçınmalı ve besinler iyice çiğnendikten sonra yutulmalıdır.
» Yemekler yavaş yenmelidir.
» Tükettiğimiz besinlerin temizliğine dikkat edilmeli, meyve ve sebzeler yıkanmadan tüketilmemelidir.
» Karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, su ve mineralleri vücudun ihtiyaç duyduğu kadar alarak dengeli beslenilmelidir.
» Alkol ve sigara tüketiminin vücutta kanser riskini arttırdığı bilinmektedir. Alkol mide ve ince bağırsağın iç duvarını tahriş ederek ülser, gastrit ve bağırsak iltihabına sebep olabilir. Ayrıca alkol, karaciğere de zarar vererek siroza neden olabilir. Bu nedenle alkol ve sigara tüketimine dikkat edilmelidir.
» Stresten uzak durulmalıdır.
» Günde en az iki litre su içilmelidir.
Sindirim sisteminin sağlığına dikkat edilmediğinde çeşitli hastalıklar ortaya çıkabilmektedir. Çok sık görülen sindirim sistemi hastalıklarından biri ülserdir. Sağlıksız beslenme, çeşitli mikroplar ve bazı ilaçlar, mide ve ince bağırsağın iç yüzeyinde ülser adı verilen yaralar oluşturur. Ülser, tedavi edilmezse yaralar daha fazla büyüyerek dayanılmaz ağrılara neden olur.
Sıklıkla görülen bir diğer sindirim sistemi hastalığı da ishaldir. İshal, dışkının normalden daha sulu olması ve çok sık dışkılama yapılması durumudur. Besinlerle birlikte alınan mikroplar ve bazı besinlerin sindirilmesindeki veya bağırsaklarda suyun emilim indeki yetersizlik, ishalin en başta gelen nedenlerindendir. Bu hastalık, vücuttan aşırı su kaybedilmesine neden olduğundan, böyle durumlarda bol sıvı tüketilmelidir.
Dolaşım Sisteminin Sağlığı
Dolaşım Sisteminin Sağlığını Korumak için Yapılması Gerekenler
Sağlıklı bir vücuda sahip olabilmek için dolaşım sistemimizin sağlığını korumamız büyük önem taşır. Dolaşım sisteminin sağlığını korumak için yapılması gerekenler ise şu şekilde listelenebilir:
» Sigara, alkol ve uyuşturucu gibi sağlığa zararlı maddelerden uzak durmalıyız.
» Dengeli ve düzenli beslenmeye dikkat etmeliyiz.
» Hazır besinler ve kızartılmış yiyecekler tüketmekten kaçınmalıyız.
» Fazla çay ve kahve içmemeliyiz.
» Aşırı tuzlu besinler tüketmemeliyiz.
» Düzenli spor yapmalıyız.
» Hava kirliliğine maruz kalmamalı, bol temiz hava almalıyız.
» Kalbimizi fazla zorlamamak için stres ve aşırı yorgunluktan kaçınmalıyız.
» Damarlarımıza baskı uygulayacak derecede dar giyecekler giymemeliyiz.
» Yaralanan yerlerimizi temiz tutmalı ve aşırı kan kaybını önleyecek tedbirler almalıyız.
Not: Damar tıkanıklığı, kalp krizi, anemi ve sarılık insanlarda görülen çeşitli dolaşım sistemi hastalıklarıdır.
Teknolojik Gelişmeler ve Dolaşım Sisteminin Sağlığı
Dolaşım sisteminin sağlığı ile ilgili sorunların çözülmesinde teknolojik gelişmeler ile birlikte birçok teşhis ve tedavi yöntemi uygulanabilmektedir.
Örnek: Anjiyo yönteminde vücut ve kalp damarları özel bir teknik kullanılarak görüntülenir. Anjiyo yöntemi ile görüntülenen damarlarda daralma ya da tıkanma tespit edildiğinde ise damarın içerisine stent isimli bir parça yerleştirilir. Bu parça sayesinde damarlardaki tıkanıklık ve daralma giderilir. Baypas ameliyatında kalpteki dar veya tıkalı olan damarlar, bacak ve kol gibi vücudun farklı kısımlarından alınarak kalbe nakledilir. Böylece sorunlu olan damarların görevini yerine getirmesi sağlanmış olur. Kalp nakli ise sorunlu kalbin, organlarını bağışlayan vericiden alınan sağlıklı bir kalp ile değiştirilmesi şeklinde gerçekleştirilen bir ameliyattır. Kalp kapağı nakli ise kalp kapaklarının görevini yapamaz hâle geldiği durumlarda sorunlu kalp kapaklarının yerine yapay kalp kapaklarının takılmasıdır. Bunların dışında yaşlılık ya da kalbi etkileyen diğer rahatsızlıklar nedeniyle kalp atışlarında ritim bozuklukları görülebilir. Bu gibi durumlarda kalp atışını düzenlemek amacıyla hastaya kalp pili takılır.
Teknolojik Gelişmeler ve Dolaşım Sisteminin Sağlığı
Sigara ve alkol kullanımı, taşıtlardan ve fabrika bacalarından havaya yayılan zararlı gazların sebep olduğu hava kirliliği, çeşitli boyalar ve vernikler, tarım ilaçları ve yalıtım amacıyla kullanılan asbest gibi kimyasal maddeler solunum sistemimizin sağlığını olumsuz etkiler. Bu etkenlerin yanı sıra birçok bulaşıcı hastalık solunum yolu ile vücudumuza girer ve sağlığımızı tehdit eder. Bu etkenler sebebiyle vücudumuzda grip, kızamık, suçiçeği, astım, bronşit, zatürre, verem ve akciğer kanseri gibi solunum sistemi hastalıkları görülebilir.
Teknolojik Gelişmeler ve Solunum Sisteminin Sağlığı
Teknolojik gelişmeler ile birlikte solunum sistemi hastalıkları kolaylıkla teşhis ve tedavi edilebilir. Örneğin tıp alanındaki gelişmeler sonucunda astım tedavisinde kullanılan sprey türü ilaçlar ve çeşitli antibiyotikler üretilmiştir. Bir solunum yolu hastalığı olan gribe ve tehlikeli bir akciğer hastalığı olan vereme karşı aşılar geliştirilmiştir. Ayrıca solunum yolu hastalıklarının teşhisinde ve tedavisinde, bronşları ve bronşçukları incelemeye yarayan bronkoskop gibi çeşitli aletler kullanılmaktadır.
Solunum Sistemi Sağlığını Koruma Yolları
Solunum sisteminin sağlığı için dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibi listelenebilir.
» Yaşam alanlarımızda havanın temiz olmasına özen göstermeliyiz.
» Sigaradan ve sigara içilen ortamlardan uzak durmalıyız.
» Alkol tüketiminden uzak durmalıyız.
» İçeriğini bilmediğimiz şeyleri koklamamalıyız.
» Solunum yolunu tahriş edebilecek kimyasallarla çalışırken maske takmalıyız.
» Spor yapmalıyız.
» Spor sonrası ya da terli iken soğuk havaya çıkmamalı ve soğuk su içmemeliyiz.
» Alınan havanın ısıtılabilmesi ve burundaki kıllar tarafından süzülebilmesi için ağız yerine burundan nefes almaya özen göstermeliyiz.
» Solunum yoluyla bulaşabilecek hastalıklardan korunmak için zamanında gerekli aşıları yaptırmalıyız.
Boşaltım Sisteminin Sağlığı
Boşaltım sisteminin sağlığını korumak için:
» Bol su tüketilmeli, aşırı acılı ve tuzlu besinlerin tüketilmesinden kaçınılmalıdır.
» Böbrekleri soğuktan koruyarak olası böbrek ve idrar yolu iltihaplanmaları engellenmelidir.
» Boşaltım sistemi rahatsızlıklarına sebep olabilen diş çürükleri ve boğaz iltihapları en kısa sürede tedavi ettirilmelidir.
» Kişisel temizliğe özen gösterilmelidir.
» İdrarı yaparken acı hissedildiğinde veya idrarda kan görüldüğünde hemen doktora gidilmelidir.
Boşaltım Sistemi Rahatsızlıklarının Tedavisinde Kullanılan Yöntemler
Böbrek yetmezliği, böbrek taşı, nefrit olarak bilinen böbrek iltihabı ve idrar yolları iltihabı yaygın görülen boşaltım sistemi rahatsızlıklarındandır. Böbrek yetmezliği, böbreklerde meydana gelen yapısal bozukluklar sonucu böbreklerin kanı süzme görevini yerine getirememesi nedeniyle oluşan bir hastalıktır. Böbrek yetmezliği sonucu vücutta biriken fazla sıvı ve atık maddeler, diyaliz makinesine bağlanılarak vücuttan uzaklaştırılabilir. Ancak Böbrek yetmezliği yaşayan hastalar diyaliz makinesine bağımlı bir hayat yaşamak zorunda kalırlar ve sağlıklarına kavuşmaları ancak organ nakli ile mümkün olabilir.
Çeşitli minerallerin ya da D vitamininin fazla alınması ile oluşan böbrek taşları, cerrahi müdahalelerle alınabildiği gibi yüksek enerjili ses dalgaları veya lazer ile de kırılabilir. Kırılıp çok ufak parçalara ayrılan böbrek taşları da, idrar ile vücut dışına atılır. Nefrit olarak bilinen böbrek iltihabı ve idrar yolları iltihabı gibi boşaltım sistemi rahatsızlıkları ise çeşitli antibiyotikler ile tedavi edilebilir.
İç Salgı Bezleri
İç salgı bezlerinin salgıladığı hormonların gereğinden az veya fazla salgılanması, çeşitli hastalıklara sebep olabilmektedir. Bu hastalıklardan bazıları kalıtsal özelliklere bağlı olarak ortaya çıkarken, bazıları da yaşam tarzı ve çevresel faktörlerin etkisiyle oluşmaktadır.
Hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonunun, büyüme döneminde gereğinden fazla salgılanmasıyla devlik adı verilen hastalık ortaya çıkar. Bu hastalığa sahip insanlar, aşırı uzun boylu ya da orantısız büyümüş uzuvlara sahip olabilirler. Hastalık, erken yaşlarda teşhis edildiğinde, büyüme hormonunun aşırı salgılanmasını engelleyecek çeşitli ilaçlarla önlenebilmektedir.
Büyüme hormonun gereğinden az salgılanması ise cücelik adı verilen hastalığa sebep olur. Bu hastalığa sahip olanlar, normal insanlardan çok daha kısa boylu olurlar. Özellikle erken yaşlarda, vücuda dışarıdan büyüme hormonu verilerek hastalık tedavi edilebilmektedir.
Bir başka iç salgı bezi hastalığı da tiroit bezinde görülür. Tiroit bezinin salgıladığı tiroksin hormonunun üretilmesi için iyot mineraline ihtiyaç vardır. İyot, vücutta gereğinden az olduğunda yeterli tiroksin hormonu üretilemez ve tiroit, hormon üretebilmek için hücre sayısını artırarak büyümeye başlar. Bu hastalığa guatr adı verilir.
Bir diğer iç salgı bezi hastalığı da pankreastan salgılanan insülin hormonunun yeteri kadar salgılanamaması sonucunda meydana gelir. Yükselmiş olan kan şekerini, normal değerine düşürme etkisi olan insülin hormonu azlığında şeker hastalığı (diyabet) görülür. Bu hastalık, kalıtsal özellikler nedeniyle ya da yaşam tarzına bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir. Şeker hastalığından korunmak için aşırı kilo almaktan kaçınmak, sağlıklı beslenmek ve hareketli bir yaşam tarzına sahip olmak önemlidir.
Duyu Organlarının Sağlığı
Göz
Göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi sonucu oluşan ve bulanık görmeye neden olan göz hastalığı, katarakt olarak adlandırılır. Bazı renkleri algılayamama durumunu belirten hastalık ise renk körlüğüdür.
Deri
Temiz tutmamaya bağlı olarak deriye yerleşen çeşitli mikropların yanı sıra alerji veya genetik özellikler nedeniyle ortaya çıkan egzama, kurde şen, uçuk ve deri iltihapları deride görülebilen baz ı hastalıklardır.
Kulak
Havayla beraber taşınan mikroplar nedeniyle ortaya çıkan orta kulak iltihabı ve çeşitli nedenlerle kulak zarının delinmesi, kulak hastalıkları arasında yer alır.
Dil
Ağza alınan mikroplara bağlı olarak oluşan dil iltihabı ve kalıtsal faktörler nedeniyle ortaya çıkan, tat almanın gerçekleşemediği tat körlüğü dil hastalıklarına örnektir.
Burun
Çeşitli hastalıkların göstergesi olabilen ya da çarpma ve darbelere bağlı olarak gerçekleşebilen burun kanaması da burunda görülen rahatsızlıklardandır. Soğuk algınlığında burun damarlarında oluşabilen çatlaklar, burun kanamalarına neden olabilmektedir.
Organ Bağışı ve Organ Nakli
Organ nakli genellikle beyin ölümü gerçekleşmiş, fakat vücut ölümü gerçekleşmemiş bir kişinin sağlıklı organlarının hasta bir kişiye aktarılmasıdır. Birçok organ nakledilebilir; kalp, karaciğer, pankreas, akciğerler, böbrekler ve bağırsaklar nakledilebilen organlardır.
Türkiye’de organ nakli için kişinin sağlıklı iken organlarını bağışlaması gereklidir. 18 yaşını doldurmuş, kendi kararını verme yeteneğine sahip tüm bireyler; gönüllü olarak doku ve organ bağışı belgesini doldurup kalp, akciğer, böbrek, pankreas gibi organlarını ve kalp kapağı, kornea tabakası, kemik iliği gibi dokularını doktor onayı ile bağışlayabilirler. Beyin ölümü
gerçekleşmiş kişilerin organ bağışı belgesi mevcut değilse ancak ailesi izin verdiği takdirde organları bağışlanabilir.
Organ bağışı sayısında maalesef dünya çapında yetersizlik söz konusudur. Bu da organ nakli için bekleyenlerin listesini uzatmaktadır. Bu nedenle organ bağışı konusunda bilgilendirme çalışmaları ve çeşitli yas al düzenlemeler yapılmaktadır.
İlk Yardım
Sağlık hizmetine erişinceye kadar, sağlık için tehlikeli bir durum anında yapılabilecek, basit ama hayat kurtarıcı olabilen müdahaleler ilk yardım olarak adlandırılır. İlk yardımın üç temel uygulaması vardır.