Cümlenin Ögeleri mi Yoksa Öğeleri mi Bulunur?
Türkçede çokça kullanılan ancak yazımı karıştırılan ifadelerden biri de “cümlenin ögeleri” ifadesidir. “Cümlenin ögeleri” ifadesini wordde yazdığınızda dahi “ögeleri” kelimesinin altında kırmızı çizgi görürsünüz. Siz gelin worde uymayın! Bir şeyi öğrenirken doğru bir şekilde öğrenin ve elbette doğru kullanın. Siz, siz olun ve “cümlenin ögeleri”ni bulun. Maazallah öğelerini ararsanız bulamazsınız.
Cümlenin Ögeleri ve Temel Ögeler (Yüklem)
En Temel Öge: Yüklem
“Cümlenin ögeleri”ni bulmak için öncelikle “cümle” kavramına dikkat çekmemiz gerekir. Eğer bir yerde cümle oluşmamışsa orada cümlenin ögeleri kavramından da bahsetmek mümkün olmayacaktır. Duygu, düşünce ve isteklerimizi karşı tarafa iletirken söz öbeklerini anlamlı ve bir bütün halinde karşıya sunarız. Bunu yaparken muhakkak bir yargı bildiririz. Eğer ifademiz tamamlanmaya muhtaç bir ifadeyse orada cümle oluşmamış demektir. Türkçede böyle cümle olamamış ifadelere “eksiltili cümle” denir.
Örnekler:
Öğleden sonra odasına çekilip hiç bıkmadan …
Yaşlı adam elinde bastonuyla yaklaşıp birden…
Bu çocuğun davranışları beni…
Sen benim …
Yukarıdaki cümlelerin karşı tarafa aktaracağı durumu eksik anlattığını sizler de fark etmişsinizdir. Bu cümleleri okuyan ya da duyan “Eee, yani?” demek zorunda kalıyor. Karşı tarafın devam etmesi ve yargıyı tamamlamasını bekliyor.
Peki, Eksiltili Cümlede Eksik Olan Ne?
Eğer bir cümle eksiltili ise yani tam bir cümle olamamışsa orada “yüklem” yoktur demektir. Başka bir deyişle “yüklem” cümleyi cümle yapan ifadedir. Daha başka bir deyişle “yüklem” cümlenin olmazsa olmazıdır. Daha daha başka bir deyişle… Evet, haklısınız uzatmayayım.
Şimdi gelin birlikte az evvel yukarıda eksik bıraktığımız cümleleri birlikte tamamlayalım.
Öğleden sonra odasına çekilip hiç bıkmadan…
Öğleden sonra odasına çekilip hiç bıkmadan kitap…(Cümle olamadı)
Öğleden sonra odasına çekilip hiç bıkmadan kitap okudu. (Nihayet cümle oldu)
Yaşlı adam elinde bastonuyla yaklaşıp birden…
Yaşlı adam elinde bastonuyla yaklaşıp birden bize… (Cümle olamadı)
Yaşlı adam elinde bastonuyla yaklaşıp birden bize bağırmaya… (Cümle olamadı)
Yaşlı adam elinde bastonuyla yaklaşıp birden bize bağırmaya başladı (Nihayet cümle oldu)
İşte, yukarıdaki örneklerde cümleyi cümle yapan okudu ve başladı ifadeleri bu cümlelerin yüklemleridir. Bunu yaparken bulduğumuz yüklemin kendinden önceki ifadelerle bir bütün olup olmadığını da kontrol edelim. Eğer bir bütünlük ifade ediyorsa yüklem son yazdığımız kelime ile bütünlük ifade eden kelimelerdir.
Bu çocuğun davranışları beni…
Bu çocuğun davranışları beni çileden… (Cümle olmadı)
Bu çocuğun davranışları beni çileden çıkardı. (Cümle oldu)
Burada cümleyi cümle yapan ifade “çıkardı” kelimesi gibi gözükse de “çileden çıkardı” ifadesi bir bütünlük arz ettiğinden cümlenin yüklemi “çileden çıkardı” olacaktır.
Sen benim …
Sen benim çok… (Cümle olmadı)
Sen benim çok değerli… (Cümle olmadı)
Sen benim çok değerli bir… (Cümle olmadı)
Sen benim çok değerli bir arkadaşımsın. (Nihayet cümle oldu)
Dikkat edilirse burada “arkadaşımsın” ifadesi nihayet eksiltili bir cümleyi yargı bildiren bir cümle haline getirmiştir. Ancak “arkadaşımsın” ifadesi kendinden önceki
“benim çok değerli bir“ ifadesi ile bir tamlama oluşturmaktadır. Bu yüzden cümlenin yüklemi
“benim çok değerli bir arkadaşımsın” ifadesidir.